Organizacje pozarządowe (ang. non-governmental organization) to podmioty, które nie są organami lub jednostkami podległymi administracji publicznej (rządowej i samorządowej) oraz których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysku – jednak, co ważne, mogące prowadzić działalność gospodarczą. Czasami o organizacjach pozarządowych mówi się jako o „trzecim sektorze”, w odróżnieniu od sektora publicznego oraz sektora przedsiębiorstw.
Oznacza to, że organizacje pozarządowe są podmiotami działającymi w przestrzeni społecznej. Realizują założone przez siebie statutowe cele, zmierzające do zmiany wybranego obszaru.
PRZYKŁAD
Hackerspace Kraków
Tworzymy przestrzeń, w której możesz do woli pogłębiać swoją kreatywność. Jesteśmy hakerspejsem – otwartym dla lokalnej społeczności warsztatem, gdzie ludzie przychodzą uczyć się, tworzyć projekty i wymieniać wiedzą.
Jak widać na przytoczonym przykładzie, Hackerspace Kraków, jak i każda inna organizacja pozarządowa posiada określony cel swojej działalności, który stał się jej drogowskazem.
Więcej o tym, czym są organizację pozarządowe, możesz przeczytać tutaj:
Aby organizacja pozarządowa istniała legalnie, musi zostać zarejestrowana. W trakcie wnoszenia wniosku o rejestrację powinieneś/powinnaś nadać jej odpowiednią formę. Najpopularniejsze są stowarzyszenia bądź fundacje.
Etapy zakładania organizacji pozarządowej wyróżnione przez portal ngo.pl:
Wybór formy organizacji (stowarzyszenie czy fundacja).
Napisanie statutu organizacji.
Rejestracja stowarzyszenia w Krajowym Rejestrze Sądowym.
Więcej o kwestiach prawnych związanych z rejestracją organizacji pozarządowej możesz przeczytać tutaj:
Ustawa Prawo o Stowarzyszeniach wyróżnia następujące cechy stowarzyszenia:
Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych.
Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności.
Stowarzyszenie opiera działalność na pracy społecznej swoich członków. Do prowadzenia swych spraw stowarzyszenie może zatrudniać pracowników, w tym swoich członków.
Podejmowanie decyzji w stowarzyszeniu ma charakter w pełni demokratyczny;
Zarząd ponosi odpowiedzialność przed członkami i członkiniami organizacji;
Najwyższą władzą stowarzyszenia jest Walne Zebranie Członków Stowarzyszenia, co daje im realny wpływ na kierunek rozwoju organizacji;
Rejestracja stowarzyszenia nie wymaga wniesienia kapitału.
Minusy
Istnieje większe prawdopodobieństwo zaistnienia zjawiska walki o władzę i wpływy (skrzywiony model demokratyczny).
Minimalna liczba członków założycieli to 7 osób.
Prowadzenie stowarzyszenia wymaga zachowania odpowiednich procedur związanych z Walnymi Zebraniami Członków (podjęcie decyzji często wymaga czasu).
FUNDACJA
Fundację tworzą ludzie, którzy razem pracują dla określonego dobra wspólnego. Jednak o powołaniu fundacji i o tym, czym będzie się ona zajmować decyduje zazwyczaj jedna lub kilka osób (fundator lub fundatorzy), które chcą osiągnąć jakiś ważny społecznie cel.
Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji trzeba złożyć w formie aktu notarialnego.
Plusy
Nie ma możliwości usunięcia fundatora/fundatorki z jego/jej funkcji.
Prezes/prezeska fundacji ma szeroką gamę kompetencji w kwestiach związanych z działaniami podejmowanymi przez organizację.
Prosta struktura władzy pozwala szybko reagować na sytuację i podejmować sprawne decyzje.
Minusy
Obowiązkowy jest wkład finansowy przy rejestracji fundacji (opłacenie notariusza + fundusz założycielski).
Struktura jest mało włączająca dla osób działających przy fundacji.
Nie można posiadać członkostwa organizacji – fundacja nie zrzesza członków i członkiń. Można być osobą pracującą dla fundacji, zasiadać w jej organach lub działać na zasadzie wolontariatu.
To jaką formę przybierze Twoja organizacja, zależy tylko od Ciebie. Wszystko zależy od typu działalności, jaką dla siebie zaplanujesz, a także celów, które wyznaczysz. Co ważne – należy pamiętać, że to, co dla jednych może wydawać się wadą, dla innych staje się pozytywem, a wręcz szansą na sprawniejszy rozwój.
III. Jak napisać statut
Opracowanie: Hubert Taładaj
Statut jest najważniejszym aktem organizacji, stanowiącym jej swoistą „konstytucję”. Reguluje on takie kwestie, jak podstawowe informacje dotyczące jej funkcjonowania, cele i sposoby ich realizacji, członkostwo w organizacji, czy też wybór i kompetencje władz.
Odpowiednie przygotowanie statutu jest jedną z pierwszych czynności, jaką należy podjąć w celu rejestracji organizacji. Jego uchwalenie to jeden z obowiązkowych elementów zgromadzenia założycielskiego stowarzyszenia (nie jest to konieczne w fundacji).
Statut należy załączyć do wniosku o wpis organizacji do Krajowego Rejestru Sądowego (dalej: KRS).
CHECKLISTA
Co musi określać statut
10 rzeczy
STATUT MUSI ZAWIERAĆ:
Nazwa organizacji
Teren działania i siedzibę
Cele i sposoby ich realizacji
Członkostwo (tylko w Stowarzyszeniach)
Władze organizacji
Wynagrodzenia zarządu
Sposób reprezentowania organizacji
Sposób pozyskiwania środków finansowych
Zasady dokonywania zmian statutu
Sposób rozwiązania / likwidacji organizacji
NAZWA ORGANIZACJI
Nazwa zawiera określenie formy prawnej (tj. stowarzyszenie lub fundacja), a ponadto może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę lub inne. Stowarzyszenie może też posługiwać się skrótem. W fazie prac nad nazwą organizacji warto sprawdzić w KRS, czy nie istnieje podmiot o podobnej nazwie.
Nazwa stowarzyszenia musi dostatecznie odróżniać się od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji oraz nie wprowadzać w błąd, w szczególności co do osoby, przedmiotu i miejsca działalności.
Zob. art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy i analogicznie art. 433 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny; dalej: k.c.
TEREN DZIAŁANIA I SIEDZIBA
Statut powinien wskazywać zasięg terytorialny działalności stowarzyszenia lub fundacji. Jeśli organizacja ma zamiar działać na terenie całego kraju, należy określić, że terenem działalności podmiotu jest obszar Rzeczypospolitej Polskiej. Organizacje funkcjonujące lokalnie wskazują w statucie obszar danej jednostki samorządu terytorialnego, np. gminy Pcim, powiatu ropczycko-sędziszowskiego lub województwa łódzkiego.
CELE I SPOSOBY ICH REALIZACJI
W postanowieniach statutu musisz zawrzeć cele organizacji, czyli wszystko to, co planujesz robić jako stowarzyszenie / fundacja. Szczegółowe działania podejmowane na rzecz zakładanych celów stanowią sposoby ich realizacji – one też powinny zostać uwzględnione w treści statutu.
PRZYKŁAD
Akademicki Związek Sportowy
Celem AZS jest: 1. upowszechnianie sportu, kultury fizycznej i turystyki, podnoszenie sprawności fizycznej i polepszanie stanu zdrowia społeczności akademickiej, (…).
AZS realizuje swoje cele przez: 1. organizowanie życia sportowego, rekreacji i turystyki, 2. uczestniczenie w imprezach i zawodach sportowych w kraju i za granicą, (…) 3. organizowanie obozów sportowych, adaptacyjnych, integracyjnych, szkoleniowych, rekreacyjnych i turystycznych, (…)
Ustawa nie wymienia rodzajów członków, jakich powinno mieć stowarzyszenie. Wyjątkiem jest członkostwo w tego typu organizacjach osób prawnych, które mogą być jedynie członkami wspierającymi (art. 10 ust. 3 ustawy). Jeśli stowarzyszenie przewiduje możliwość uczestnictwa osób prawnych, statut powinien uwzględnić nadawanie im statusu członka wspierającego.
W prace stowarzyszenia zaangażowani są członkowie zwyczajni. Dodatkowo walne zebranie członków – jeśli przewiduje to statut – może nadać członkostwo honorowe albo funkcję honorowego prezesa osobom zasłużonym dla organizacji lub realizującym w sposób szczególny cele stowarzyszenia.
Organem właściwym w kwestiach nadawania i pozbawiania statusu członka stowarzyszenia jest co do zasady zarząd. Od uchwał zarządu w tym zakresie powinno przysługiwać odwołanie do walnego zebrania członków. Wolę dołączenia do organizacji wyraża się w drodze złożenia przez zainteresowaną osobę deklaracji członkowskiej – dołączenie można uzależnić w statucie od pozytywnej opinii określonej liczby członków stowarzyszenia. Statut musi też określać dokładne przyczyny utraty członkostwa, m.in. śmierć członka, złożenie pisemnej rezygnacji z członkostwa i wykluczenie ze stowarzyszenia z takich powodów jak niewykonywanie postanowień statutu oraz podejmowanie działań sprzecznych z celami stowarzyszenia lub na jego szkodę.
Do praw członka/członkini stowarzyszenia zalicza się m.in. udział w przedsięwzięciach stowarzyszenia, zgłaszanie wniosków co do jego działalności oraz czynne i bierne prawo wyborcze organów stowarzyszenia. Wśród przykładowych obowiązków należy wymienić chociażby przyczynianie się do realizacji celów organizacji, przestrzeganie postanowień statutu i uchwał podejmowanych przez organy stowarzyszenia czy też regularne opłacanie składek członkowskich.
WŁADZE ORGANIZACJI
Stowarzyszenie
Z ustawy wynika obowiązek funkcjonowania w strukturze organizacyjnej stowarzyszenia co najmniej trzech organów – walnego zebrania członków jako najwyższej władzy stowarzyszenia, zarządu i organu kontroli wewnętrznej, którym w praktyce najczęściej jest komisja rewizyjna (art. 11 ust. 1 i 3 ustawy).
W sprawach, w których statut nie określa przyporządkowania danej kompetencji do określonego organu, podejmowanie uchwał należy do walnego zebrania członków. Statut może przewidywać zamiast walnego zebrania członków zebranie delegatów lub zastąpienie walnego zebrania członków zebraniem delegatów, jeżeli liczba członków przekroczy określoną w statucie wielkość – w takich przypadkach statut określa zasady wyboru delegatów i czas trwania ich kadencji (art. 11 ust. 2 ustawy).
Tryb dokonywania wyboru członków organów stowarzyszenia i uzupełniania ich składu określa statut. Wybór członków zarządu i organu kontroli wewnętrznej pozostaje w gestii walnego zebrania członków (większość i kworum potrzebne do efektywnego wyboru muszą być zawarte w statucie, najczęściej jest to większość bezwzględna).
Kompetencje organów stowarzyszenia określa statut – oprócz wymienionych wyżej najważniejszych kompetencji walnego zebrania członków, może ono również uchwalać zmiany w statucie czy też zatwierdzać sprawozdania merytoryczne i finansowe z działalności stowarzyszenia. Zarząd w dużej mierze odpowiada za bieżące funkcjonowanie stowarzyszenia i jego gospodarkę finansową.
Fundacja
Z ustawy o fundacjach wynika obowiązek wyłącznie jednego organu fundacji – zarządu. W praktyce jednak często powoływane są też inne ciała, takie jak komisja rewizyjna, rada fundacji. Wyjątkiem jest sytuacja, w której fundacja chce ubiegać się o status organizacji pożytku publicznego – wówczas należy posiadać organ kontroli wewnętrznej zgodny z wymogami art. 20 ust. 6 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Statut powinien w jasny sposób określać sposób wyboru członków zarządu (np. informację o tym, że to fundator organizacji powołuje zarząd), jego kompetencje (czym dokładnie może zajmować się zarząd lub poszczególni jego członkowie / członkinie) oraz tryb, w jakim pracuje (np. częstotliwość zgromadzeń). Warto też wskazać, jak i kiedy można odwołać zarząd, kto może to zrobić, a także w jaki sposób zrezygnować z pełnienia roli w zarządzie.
WYNAGRODZENIA ZARZĄDU
Członkowie zarządu stowarzyszenia mogą otrzymywać wynagrodzenie za wykonanie czynności związanych z pełnieniem funkcji pod warunkiem uregulowania tego w statucie, gdzie mogą zostać wyszczególnione sytuacje, w których członkowie zarządu są wynagradzani, a nawet kwota wynagrodzenia. Ewentualnie statut może przyznać kompetencję do ustalenia wysokości zarobku członka zarządu np. walnemu zebraniu członków. W przypadku fundacji nie ma wymogów formalnych – osoby zasiadające w zarządzie mogą pobierać z tego tytułu wynagrodzenie.
Statut powinien określać osoby reprezentujące organizację na zewnątrz, co ma szczególne znaczenie przy zawieraniu umów w imieniu organizacji. Zazwyczaj statut przyznaje tę reprezentację prezesowi zarządu działającemu wspólnie z wiceprezesem lub innym członkiem zarządu, ewentualnie w sytuacjach nadzwyczajnych decyzję w tym zakresie co do zasady podejmuje cały zarząd.
Ważne, by sformułować ten punkt jednoznacznie, czyli tak, by nie budził wątpliwości Waszych (przyszłych) partnerów.
Sposób pozyskiwania środków finansowych
Stowarzyszenie
Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy, majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej. Sposób ustanawiania składek członkowskich określa statut, przy czym kompetencja w tym zakresie (z ustaleniem wysokości składki i jej częstotliwości) powinna przysługiwać zarządowi.
Fundacja
W fundacji natomiast podstawową część majątku na początku działania organizacji stanowi wkład fundatora lub fundatorki. Nie musi on być wcale duży! Spokojnie możecie zarejestrować fundację, przeznaczając na nią na przykład 100 zł. Fundusz założycielski nie musi też być finansowy.
Poza tym w statucie uwzględniać należy również inne źródła potencjalnych dochodów NGO, np. możliwość pozyskiwania dotacji, darowizn, spadków etc.
Zasady dokonywania zmian statutu
Statut powinien precyzować, jak należy doprowadzić do jego ewentualnej zmiany, określając podmioty uprawnione do przedłożenia wniosku o zmianę statutu (np. zarząd, komisja rewizyjna, grupa członków stowarzyszenia) oraz tryb jego uchwalenia (np. zarząd fundacji większością bezwzględną, 2/3 walnego zebrania członków).
Sposób rozwiązania / likwidacji organizacji
Stowarzyszenie
Decyzja o rozwiązaniu się stowarzyszenia przez jego członków powinna zostać podjęta przez jego najwyższą władzę, czyli walne zebranie członków. Tak samo jak przy potencjalnej zmianie statutu, należy określić podmioty uprawnione do złożenia wniosku w tej sprawie oraz większość i kworum potrzebne do podjęcia uchwały – przy tak ważnej decyzji większość powinna być kwalifikowana, zaś kworum wyższe niż przy podejmowaniu innych uchwał (np. 2/3). Uchwała może również określać likwidatorów stowarzyszenia, jeśli dopuszcza to statut – w przypadku ich braku, likwidatorami są członkowie zarządu (art. 36 ust. 1 ustawy).
Fundacja
Według ustawy o fundacjach, likwidacja fundacji może nastąpić przez osiągnięcie jej celu lub wyczerpanie środków finansowych i majątku. W statucie warto uregulować, kto podejmuje decyzję o likwidacji fundacji, powoła likwidatora i postanowi o zagospodarowaniu ewentualnego pozostałego majątku.
NA TEJ STRONIE
I. Co to jest organizacja pozarządowa
II. Stowarzyszenie czy fundacja
Stowarzyszenie
Fundacja
III. Jak napisać statut
Nazwa organizacji
Teren działania i siedziba
Cele i sposoby ich realizacji
Członkostwo
Władze organizacji
Wynagrodzenia zarządu
Sposób reprezentowania organizacji
Sposób finansowania
Zasady dokonywania zmian statutu
Sposób likwidacji
Zapisz się do newslettera!
Będziesz na bieżąco z ważnymi sprawami 💙
Dziękujemy za zainteresowanie!
Właśnie wysłaliśmy Ci maila. Znajdziesz w nim link do potwierdzenia subskrypcji - kliknij go, by dołączyć do naszej społeczności 🤍
